Zwierzęta leśne w Polsce – drapieżnie i roślinożerne

W polskich lasach można spotkać wiele zwierząt, które właśnie to miejsce wybrały jako siedlisko swojego życia. Podstawowy podział różnicuje zwierzynę leśną na roślinożerców i mięsożerców. Do najważniejszych przedstawicieli pierwszej z wymienionych grup zalicza się jelenie, sarny, zające i wiewiórki. Mięsożercami żyjącymi w lasach na terenie Polski są natomiast wilki, rysie, żbiki i gronostaje. Część zwierząt uznaje się z kolei za wszystkożerców – taka sytuacja ma miejsce w przypadku dzików, lisów czy borsuków.

Wiewiórki są głównie roślinożercami i ich podstawowym pożywieniem są nasiona, orzechy, owoce, pączki drzew i inne roślinne materiały. Jednak w niektórych sytuacjach, zwłaszcza gdy dostęp do roślinnej pożywki jest ograniczony, wiewiórki mogą próbować uzupełnić swoją dietę mięsem. Zdarza się, że wiewiórki zjadają owady, jaja ptaków, pisklęta, a nawet małe jaszczurki. Jednak trzeba podkreślić, że takie zachowanie jest stosunkowo rzadkie i stanowi niewielką część ich diety.

Większość z gatunków polskich zwierząt leśnych jest objęta całkowitą ochroną. Ich populacja ze względu na ekspansję działalności człowieka ulega stopniowemu zmniejszeniu, dlatego podczas wizyty na terenach leśnych należy zachować pełen szacunek dla prawowitych mieszkańców tych terenów.

Tryb życia

Tryb życia zwierząt leśnych w Polsce ma przeważnie charakter nocny – to właśnie po zmroku wilki i rysie wychodzą na polowanie. Są one gatunkami samotniczymi, dlatego większą część życia spędzają w parach lub pojedynkę. W przypadku roślinożerców zdecydowanie częściej spotykane jest życie w stadach, czego najlepszymi przykładami są jelenie i nornice. Tryb życia jest bowiem uzależniony od rodzaju spożywanego pokarmu i obecności zagrażających gatunków w najbliższym otoczeniu. Gatunki roślinożerne są najczęściej obiektem ataków ze strony mięsożerców, dlatego życie w grupach i zorganizowanych społecznościach zwiększa prawdopodobieństwo przeżycia.

Zające są zwierzętami, które są bardziej skłonne do prowadzenia samotnego trybu życia niż do tworzenia dużych stad. Chociaż zające mogą czasami spotykać się i żyć w grupach, takich jak niewielkie skupiska rodzinne, to w większości przypadków są bardziej samotnicze.

Dziki zwyczajne, są często spotykane w stadach lub grupach zwanych tabunami. Tabuny dzików zwykle składają się z dorosłych samic, nazywanych lochami, i ich młodych, zwanymi prosiętami. Dojrzałe samce, nazywane knurami, mogą żyć samotnie lub czasami łączyć się w mniejsze grupy.

Tabuny dzików mają zazwyczaj hierarchiczną strukturę społeczną, w której samice dominują nad młodymi i mniej doświadczonymi osobnikami. Stada dzików są zwykle terytorialne i mogą zajmować obszary, zwane terytoriami, które bronią przed innymi stadami.

Sierść i umaszczenie

Umaszczenie zwierząt bytujących na terenach leśnych jest uzależnione od warunków otoczenia, w którym głównie przebywają. Jelenie i sarny mają z reguły sierść o zabarwieniu brązowym, jednak w okresie zimowym przybiera ona szarawy kolor. W przypadku lisów i rysi sierść w okolicach listopada i grudnia zmienia kolor na ciemniejszy, a jej gęstość się zwiększa. Tego typu dostosowanie do aktualnej pory roku pozwala przetrwać zwierzynie leśnej nawet najtrudniejsze warunki pogodowe.

Rozmiary i waga

Rozmiary zwierząt leśnych na terenie Polski są niezwykle zróżnicowane. Największymi ssakami żyjącymi w polskich lasach są żubry, łosie, jelenie i daniele, których masa ciała może osiągać nawet kilkaset kilogramów. Z kolei do najmniejszych zwierząt leśnych zalicza się gryzonie – między innymi mysz leśną i ryjówkę aksamitną. Długość ich ciała rzadko przekracza kilkanaście centymetrów, dlatego mogą swobodnie kryć się w swoich norach przed atakami drapieżników.

Charakter i zachowanie

Zwierzęta leśne są z reguły płochliwe, dlatego bardzo trudno zaobserwować je w ich środowisku naturalnym. Dobrze rozwinięte narządy zmysłów wilków, rysi i saren sprawiają, że w większości przypadków zbliżenie się do nich na niewielką odległość skutkuje oddaleniem się lub ucieczką zwierzęcia. Niektóre gatunki w okresach godowych walczą natomiast o dominację, dlatego obecność człowieka może wywołać u nich agresję – należy wówczas ostrożnie podchodzić do wszystkich mieszkańców polskich lasów.

Ile żyją zwierzęta leśne w Polsce?

Większość niewielkich zwierząt leśnych, na przykład z rodziny myszowatych dożywa maksymalnie jednego roku. Długość życia wydłuża się wraz ze wzrostem rozmiarów przedstawicieli danego gatunku, dlatego duże ssaki leśne, takie jak jelenie, dziki oraz wilki, mogą przeżyć nawet do 20 lat na wolności. Na długość życia zwierząt leśnych mają również wpływ warunki, w jakich bytują. W przypadku populacji chronionych, które na co dzień żyją w rezerwatach pomoc, dokarmianie i opieka medyczna ze strony człowieka skutkuje najczęściej wydłużeniem średniej długości życia. Ośrodki tego typu są jednak w pełni zależne od Lasów Państwowych i spełniają wszelkie niezbędne kryteria sprawowania opieki nad dziką zwierzyną leśną.

Najczęstsze choroby zwierząt leśnych w Polsce

Do najbardziej rozpowszechnionych chorób wśród zwierzyny leśnej zalicza się wściekliznę, odkleszczowe zapalenie mózgu, gruźlicę, grzybicę oraz niektóre choroby pasożytnicze. Do rozwoju ostatnich z wymienionych schorzeń przyczynia się zarażenie tasiemcem, glistą lub przedsionkowcami. Niektóre z chorób zwierzyny leśnej w Polsce mogą być również przeniesione na człowieka, dlatego należy zachować ostrożność w kontaktach z dzikimi mieszkańcami pobliskich lasów. Dotyczy to również spożywania dziczyzny, która w niektórych rejonach polski uważana jest za przysmak kulinarny.

Cechy szczególne

Cechami charakterystycznymi zwierząt leśnych w Polsce jest prowadzenie w większości przypadków samotnego trybu życia oraz duże zróżnicowanie diety. Rodzaj spożywanego pokarmu jest również zależny od terenu bytowania, pory roku lub aktualnego dostępu do pożywienia. W przypadku roślinożerców wiosną i latem spożywają one młode pędy roślin, które są bogate w białko, natomiast w okresie jesienno-zimowym dużą rolę w ich codziennej diecie odgrywają orzechy i żołędzie. Z kolei w przypadku mięsożerców wraz z porą roku zmienia się również aktywność niektórych gatunków, które hibernują. Wówczas część drapieżników migruje w poszukiwaniu pożywienia, a kierunek ich przemieszczania bardzo często wyznacza obecność siedlisk ludzkich. Wilki zbliżają się wówczas do miast i zabudowań, ponieważ obecność człowieka jest dla nich równoznaczna z możliwością pozyskania pożywienia z resztek wyrzucanych do śmietników. Należy wówczas zachować szczególną ostrożność, zwłaszcza w przypadku posiadania swobodnie chodzących zwierząt domowych. Według raportu WWF z 2021 roku szacuje się, że populacja rysi w Polsce wynosi od 120 do 150 osobników.

Hodowla

Na terenie naszego kraju hodowla zwierząt leśnych jest stosunkowo rzadko spotykana. Niektóre ośrodki zajmują się ochroną i opieką nad rannymi zwierzętami, poprzez ich dokarmianie oraz tymczasowe utworzenie azylu dla mieszkańców lasu. Celem placówek tego typu jest ich ochrona, ponieważ populacja znacznej części zwierząt leśnych systematycznie się zmniejsza. Do wyjątkowych przypadków zalicza się hodowle jeleni w celach łowieckich. Ochroną i opieką nad dzikimi zwierzętami zajmują się leśnicy i to właśnie ta grupa zawodowa sprawuje kontrolę nad utrzymaniem właściwej różnorodności biologicznej fauny terenów zalesionych. Tworzenie dzikich hodowli jest nielegalne, ponieważ stanowi zagrożenie nie tylko dla mieszkańców okolicznych lasów, ale też i całej populacji danego gatunku.

Historia polskich zwierząt leśnych

Gatunki zaliczane do leśnej fauny zmieniały się na przestrzeni tysiącleci. W czasach prehistorycznych tereny dzisiejszej Polski zamieszkiwały między innymi mamuty, dzikie i niedźwiedzie jaskiniowe. Część tych zwierząt całkowicie wyginęła, natomiast pozostałe migrowały i zmieniały swoje środowiska bytowania. W średniowieczu popularną aktywnością były polowania na sarny, jelenie i daniele, które na dworach królewskich były doceniane ze względu na futra i walory smakowe mięsa.

Istnieją informacje sugerujące, że Władysław Jagiełło wydał zarządzenia dotyczące ochrony tura (Bison bonasus) oraz drzewa cis (Taxus baccata) w wieku XV. Tur, znany również jako żubr, był i jest jednym z największych ssaków lądowych w Europie

Na przełomie XIX i XX wieku rozpoczęto działania, których celem była ochrona zagrożonych gatunków. Populacje niektórych przedstawicieli polskich lasów udało się odbudować i na nowo zasiedlić pierwotne środowisko naturalne, czego najlepszymi przykładami są żubry, bobry i łosie.

Jak zwierzęta leśne radzą sobie z upałami i mrozami?

Większość dzikiej zwierzyny, którą można spotkać w polskich lasach, na drodze ewolucji wykształciła zdolności adaptacyjne do danej strefy klimatycznej. Z tego powodu nawet najbardziej srogie zimy nie stanowią problemu dla wybranych gatunków. W okresie letnim łosie, jelenie i sarny chłodzą swoją ciała w naturalnych zbiornikach wodnych oraz poszukują schronienia przed intensywnymi promieniami słonecznymi. Podczas zimy niektóre gatunki, takie jak na przykład borsuki zapadają w stan hibernacji, który ułatwia im przetrwać okres z ograniczoną ilością pożywienia. Popularnym zjawiskiem jest dokarmianie dzikich zwierząt leśnych na obszarach naturalnego bytowania danego gatunku. Warto jednak pamiętać, że tego typu karmienie uzupełniające powinno spełniać niezbędne standardy żywieniowe i zdrowotne. Niewłaściwe rozlokowanie paśników może skutkować również zmianą siedlisk gatunków, co niesie ze sobą zagrożenie dla życia całej populacji na danym terenie.

Jak dokarmiać zwierzynę leśną?

W Polsce obowiązują określone wytyczne dotyczące dokarmianie zwierząt leśnych. Zakaz pozostawiania dodatkowego pożywienia dla łosi, jeleni i saren obowiązuje w okresie wiosenno-letnim, natomiast w niektórych przypadkach dokarmianie zimowe pozwala przetrwać wybranym gatunkom ciężkie zimy. Należy stosować się do zaleceń lokalnych leśników i oddziałów Lasów Państwowych, ponieważ to właśnie ta instytucja czuwa nad bezpieczeństwem i ochroną dzikich zwierząt w Polsce.

Zagrożenia ze strony dzikich zwierząt

Dzikie zwierzęta leśne mogą nieść ze sobą szereg zagrożeń dla człowieka. Ataki drapieżników, takich jak wilki oraz rysie są rzadkością, jednak mogą mieć miejsce w okresach godowych lub w miesiącach z ograniczoną ilością pożywienia. Lisy są zazwyczaj niegroźne dla ludzi i rzadko stanowią bezpośrednie zagrożenie. Jednakże, podobnie jak w przypadku wielu dzikich zwierząt, istnieje pewne ryzyko, szczególnie jeśli lisy czują się zagrożone lub zaszczute. W takich sytuacjach mogą one zareagować agresywnie w celu obrony siebie lub swojego terytorium.

Z kolei wypadki komunikacyjne z udziałem zwierząt leśnych zdarzają się bardzo często ze względu na fakt, że część dróg przebiega w bezpośrednim sąsiedztwie naturalnych siedlisk saren, jeleni oraz łosi. Podczas jazdy po zmroku należy zachować szczególną ostrożność i obserwować pobocze, ponieważ dzikie zwierzęta oślepione światłem reflektorów bardzo często wbiegają pod koła nadjeżdżających pojazdów. Niektóre zwierzęta leśne niszczą również uprawy, co skutkuje znacznymi stratami finansowymi rolników.

Ciekawostki o leśnych zwierzętach

Żyjący na terenie niektórych rezerwatów żubr jest uznawany za największe zwierzę lądowe w tej części Europy. Masa ciała wybranych osobników może osiągać nawet do 1200 kilogramów. Populacja tego gatunki jest objęta ścisłą ochroną – szacuje się, że obecnie na terenie polski żyje około 2500 osobników. Skuteczność działań ochronnych pozwolił odbudować ten gatunek, czego potwierdzeniem jest dwukrotnie mniejsza liczebność polskich żubrów kilkanaście lat temu. Interesujący fakt dotyczy również innego przedstawiciela leśnej fauny – sarny. Zwierzęta te są niezwykle zwinne, a według niektórych badań wybrane osobniki mogą przy pomocy jednego skoku pokonać odległość nawet sześciu metrów.